Op vrijdag 4 september 2020 heb ik mijn doctoraatsviering gehouden in de Sint-Geertrui Kerk in Leuven onder toeziend oog van promotor Dirk De Wachter en in het gezelschap van familie, vrienden en allerlei experten.

Door Corona mochten er maximaal 100 aanwezigen zijn. Via onderstaande beelden kan je echter de hele avond, of stukjes daarvan, beluisteren of bekijken. Op die manier zit je toch een beetje op de eerste rij.

Na een academisch luik (zie deel 1 t.e.m. 3), laat ik een aantal mensen aan het woord die mij hebben geïnspireerd op het pad van mijn onderzoek (zie deel 4 t.e.m. 18). Zij hebben mij geleerd om dementie vanuit verschillende invalshoeken te benaderen: kunst, humor, beeldvorming, psychosociale interventies, communicatie, toekomst en verbeelding.

360° Levenskwaliteit

Wereldwijd leven meer dan 55 miljoen mensen met dementie, en dat aantal zal naar verwachting bijna verdrievoudigen tegen 2050. Dit thema raakt ons allemaal. Ongeveer 70% van de mensen met dementie woont nog thuis en wordt verzorgd door familieleden. Dit betekent dat de aandoening drie keer zoveel mensen beïnvloedt als alleen de patiënten zelf. Hoe kunnen we deze mantelzorgers als hulpbron inschakelen?

Het boek “Tijd maken voor mensen met dementie – 52 manieren om te blijven communiceren” biedt 52 gesprekstechnieken om effectief te blijven communiceren met mensen met dementie. De omgekeerde zandloper op de cover van het boek symboliseert de rode draad in de gesprekstechnieken. Dementie omvat niet alleen geheugenverlies, maar ook verlies van communicatie. Hoe verschuiven we de focus van de afname van hersencellen naar de verbinding tussen mensen? Tot er een wonderpil is, is de medemens het beste medicijn.

360° Levenskwaliteit

Mensen met dementie sterven vaak een sociale dood voordat hun fysieke levenseinde komt. We kunnen niet communiceren met de persoon zelf, maar alleen met ons beeld van hen. Als we denken dat de ander onbereikbaar is, zullen we geen bruggen bouwen naar die persoon. Toch beschikt de ander nog steeds over een intacte gevoelswereld, wat mogelijkheden biedt voor verbinding, verbeelding en verwondering. De technieken zijn ontworpen om te communiceren met mensen met dementie, maar zijn ook breder toepasbaar, omdat ze vertrekken vanuit de mens achter de dementie.

Van ‘Thuis’ naar ‘Thuiszorg’

Samen met de scenaristen van ‘Thuis’, de populaire Vlaamse televisiefiction reeks met dagelijks meer dan een miljoen kijkers, introduceerde Kasper een personage met dementie in de verhaallijn. Gesprekstechnieken uit het onderzoek, zoals de ja-kamer, het toevoegen van keuzevrijheid en het verhogen van eigenwaarde, worden zichtbaar geïntegreerd in het scenario. Dit moedigt kijkers aan om genuanceerder naar dementie te kijken.

Tegelijkertijd start Kasper verschillende trajecten met zorgorganisaties in Vlaanderen en Nederland. Deze trajecten omvatten 52 weken van educatieve bijeenkomsten over thema’s zoals toekomstperspectief, keuzevrijheid en positiviteit, aangevuld met gepersonaliseerde virtuele gemeenschappen waar inzichten en verhalen worden gedeeld.

Sociale impact

Kasper werkt momenteel intensief samen met een tiental grote zorgorganisaties in Vlaanderen en Nederland. Honderden hulpverleners doorlopen nu de educatieve trajecten. De deelnemers variëren in achtergrond en zijn vaak actief in woonzorghuizen en de thuiszorg.

Verfrissende leervorm

In tegenstelling tot traditionele trainingen, waarbij de expert de deelnemers vertelt wat ze moeten doen, is ons concept gebaseerd op ‘optimalisering’. We vertrekken vanuit een oprechte bewondering voor de deelnemers, die zelf de experts zijn. Kasper nodigt de groep uit om door middel van herkenbare en nieuwe inzichten bewust te worden van communicatieve zaken die ze van nature al goed doen, zoals het starten met een gepaste openingszin, iemand in beweging brengen en positiviteit introduceren, om daar nog beter in te worden.

Deelnemers waarderen vooral: de positieve insteek, de praktisch toepasbare adviezen, de formule van micro-learnings (elke week een video van 90 seconden om een week mee te experimenteren), en de mogelijkheid om ervaringen uit te wisselen.

Zelf ook een educatief traject opstarten rond deze formule? Contacteer Kasper hier.

Indrukken van deelnemers

"Ik heb onlangs een paar tips geprobeerd (werken met de waarheid en uniek zijn), en ik moet zeggen dat het tot nu toe heel goed gaat. Ik heb dit eerst uitgeprobeerd bij mensen die ik al beter ken, mensen waarvan ik ongeveer weet hoe ze zullen reageren. Met sommige van hen heb ik al enige geschiedenis. Sommigen waren ook op de hoogte dat ik dit traject volg en speelden hier goed op in. Het was zeker een uitdaging om me erop te concentreren, maar hoe vaker je het doet, hoe vlotter het (hopelijk) gaat. Op naar de volgende uitdaging (ja, kamer) :)." - Marc 43, Leuven

"Bedankt, Kasper, voor de vele technieken die je ons op een duidelijke en bondige manier overbrengt! Ik vind die korte video's met telkens drie punten een aangename manier om met deze technieken kennis te maken. Ik heb al wat geoefend. Soms lukt het om te oefenen, maar op drukke dagen ben je zo bezig met je werk dat je er niet aan denkt of niet aan toekomt. Toch lukt het me regelmatig om te oefenen.
Ik moet wel toegeven dat het me ongeveer twee weken heeft gekost om door te hebben dat we de video's al konden bekijken. Ik had dus wat achterstand, maar ben nu weer helemaal bij.
Ik merkte dat ik sommige dingen al spontaan af en toe gebruikte, zoals het gebruik maken van voorwerpen in huis om een gesprek aan te knopen of het beschrijven van wat de ander ervaart, maar dan niet met dezelfde woorden zoals 'ik zie...'. Ook het tonen van een keukenhanddoek gebruikte ik al eens om iemand in beweging te brengen. Ik zal dit nu zeker bewuster en vaker doen.
Ik kom bij een koppel waarbij de vrouw redelijk gevorderde dementie heeft. Ze zit voornamelijk in de zetel en loopt soms wat rond in huis. Ik wilde haar betrekken en haar een kleine zinvolle dagbesteding geven door haar te laten helpen met afdrogen. De kinderen hadden gezegd dat ze dat niet meer kon, maar ik wilde toch uitproberen of ze nog een klein beetje kon helpen. Ik ging met een keukenhanddoek naar haar toe, liet die zien en vroeg of ze zin had om me te helpen met afdrogen. Ik had ervoor gezorgd dat ze kon zitten en gezegd dat ze de droge spullen op tafel mocht zetten. En ze deed dat goed, ze droogde één voor één alles keurig af. Ik heb haar toen goed geprezen en zag een glimlach op haar gezicht.
Na de vorming deed ik er nog wat bij, want het is niet omdat het één keer gelukt is, dat het altijd zal lukken. Ik maakte gebruik van de twee waarheden om te overtuigen. Ik ging met de keukenhanddoek naar haar en zei: 'Er staat een grote afwas in de keuken. Ik heb hier een keukenhanddoek voor u, hebt u zin om me te helpen afdrogen?' Ook om haar mee te krijgen naar buiten om de etensresten naar de kippen te brengen, gebruikte ik de twee waarheden. Ik liet het afval zien en zei: 'Ik heb hier nog wat eten voor de kippen en het is mooi weer buiten. Zullen we dit samen naar de kippen brengen?' En ze ging mee! Helaas was de weg naar de kippen wat hobbelig, en dat ging zeer moeizaam met haar rollator. Dit zal dus niet voor herhaling vatbaar zijn, maar het was de moeite waard om te proberen.
Wat ik moeilijker vind, is het bedenken van vragen waarop je iemand luidop 'ja' kan laten zeggen. Daar zal ik nog wat op moeten oefenen. Heeft iemand tips?
Ik vind ook dat sommige zinnen nog niet zo natuurlijk overkomen, omdat ik deze manieren van communiceren nog niet gewend ben. Ik zal nog wat moeten oefenen om het spontaner te laten klinken.
Ik ben heel blij dat we een aantal technieken aangereikt krijgen om mensen te overtuigen. Ik heb altijd van mezelf gedacht dat ik daar niet goed in was. Hartelijk dank dus!" - Lien 52, Antwerpen

"Gisteren heb ik een springplank gebruikt om samen met mevrouw een activiteit te doen, vanwege haar ziekte, Alzheimer, en het verlies van haar fijne motoriek is mevrouw vaak verdrietig. In een vergeten hoekje zag ik wol en breinaalden liggen en bracht deze bij ons, al vertellend zette ik een twintigtal steken op en deed haar voor hoe het verder ging, stap voor stap herhaalde ik de volgorde, als een mantra. Na een tijdje gaf ik het breiwerkje aan haar en samen herhaalden we hardop de methode om steeds dezelfde steken te doen, en het lukte haar :) Ik zag zoveel trots en blijdschap in haar ogen." - Rita 48, West-Vlaanderen

"Vandaag was het weekendwerk bij een hoogbejaarde vrouw met dementie. Ze is héél mager, dus haar laten eten is een prioriteit. Meestal eet ze als ontbijt kiwi en banaan, maar vandaag waren de bananen op en lag er in plaats daarvan een appel klaar. Ik had deze in stukjes gesneden en even in de magnetron laten garen, zodat de stukjes zachter waren voor haar.
Toen ik met het kommetje naar haar toeging, zei ik al knikkend 'ja': 'Ik heb hier lekkere zachte appeltjes voor jou.' Resultaat: de cliënt heeft ze allemaal opgegeten. Ik blij :)." - Gwenny 33, Limburg

‘Ik kom al enkele jaren bij een dame van 93. Ze was vroeger huisvrouw en is moeder van zes kinderen. Aangezien ze soms wat problemen heeft met eten, probeerde ik een manier te vinden om haar eetlust aan te wakkeren. Ik maak hierbij gebruik van de zintuigen, omdat ze een echt gevoelsmens is. Ik gebruikte zinnen als: "De geur van pudding doet me denken aan mijn grootmoeder; ze maakte altijd pudding als we bij haar logeerden toen ik klein was." Ik merk dat ze dan terugdenkt aan haar kindertijd en zo meer zin krijgt om zelf pudding te eten.’ - Katrien 27, Oost-Vlaanderen

‘We hebben een cliënt met dementie voor wie we thuiszorg bieden. Om de mantelzorger te ontlasten en ook voor haar sociale contacten zou het goed zijn als ze naar de dagopvang komt. Na vele tevergeefse pogingen van de mantelzorger stelde ik voor om mevrouw zelf op te halen. Ik kwam binnen en zei: "Het is warm buiten, maar hier is het lekker koel. Ga je met me mee? Welke schoenen trek je aan, de zwarte of de grijze?" Voor ik het wist zat ze bij me in de auto en ze heeft een geweldige middag gehad bij ons in de dagopvang. Het zijn echt kleine dingetjes die het verschil kunnen maken. Bedankt al voor zoveel...’ - Jasper 38, Nederlands Limburg

‘"Ik heb de toepassing van 'de waarheid' gebruikt bij een koppel met dementie. Mevrouw aanvaardt moeilijk hulp aan huis en laat ons niet gemakkelijk binnen. Ze kan nog alles zelf, zegt ze. Toen ik aanbelde, vroeg ik hoe het met haar man was die gisteren gevallen was. Ze riep haar man erbij omdat zij zich de val niet meer herinnerde. Meneer toonde de wond aan zijn knie, en ik mocht binnenkomen." - Marie 54, Brabant

‘Gisteren was ik bij mevrouw en het was prachtig weer. Ik wist dat ze al geruime tijd niet meer buiten was geweest, dus toen mijn werk klaar was en ik nog tijd overhad, zei ik, onder het motto 'start met een waarheid': 'Het is heel mooi weer vandaag, het is echt warm buiten. Wil je met mij eens in de tuin gaan?' Tot mijn verbazing zei ze ja. We hebben een klein rondje door de tuin gemaakt, de vroege bloei bewonderd en een koffie gedronken op haar terras. Ze heeft er echt van genoten. Groetjes en een fijn weekend iedereen!’ - Rianne 47, Limburg

"Mevrouw is zondag naar ons verhuisd. Tijdens de overdracht van de thuisverpleging hoorde ik ’s morgens dat ze uit bed was gevallen tijdens de eerste nacht, van zondag op maandag. Ik ben direct naar haar toegegaan. Toen ik binnenkwam, was ze enorm nerveus. Ik zei ‘goedemorgen’ en stelde meteen een ja-vraag. Ze begon direct te vertellen wat er die nacht was gebeurd. Ze vertelde ook diepere verhalen, zoals dat haar man ooit in een brand was overleden. Je zag aan haar dat ze blij was om te kunnen praten, ook al was er verdriet over het verlies van haar man. Na ons gesprek had ik beloofd tegen de middag nog eens langs te komen, wat ze heel fijn vond. Het was de eerste keer dat we elkaar zagen, en al meteen zo’n aangrijpend verhaal. Ze vertrouwt me meteen, en het gebruik van de waarheden versterkt die band. Deze week stond er al een kaartje voor ons klaar, samen met een doos chocolaatjes. Dit toont aan dat we ook een impact hebben op de bredere omgeving van mensen. Vandaag moest ik weer aan het werk, en het deed me deugd toen ik het kaartje van dank las. Door deze opleiding ben ik me meer bewust van de positieve rol die wij als hulpverleners kunnen spelen in het leven van mensen. We doen dit met ons hart. Groetjes!" - Mia 52, Antwerpen